Κυριακή 15 Οκτωβρίου 2017

Κριτική προσέγγιση στο δημοσίευμα του Δημήτρη Βλάχου "Η τελευταία άγνωστη επιστολή του Μιγκέλ ντε Θερβάντες..."

Την περασμένη εβδομάδα αναφέρθηκα στο κείμενο του Δημήτρη Βλάχου "Η τελευταία άγνωστη επιστολή του Μιγκέλ ντε Θερβάντες Σααβέρδα, συγγραφέα του Δον Κιχότη". Ελπίζω να βρήκατε το χρόνο να το διαβάσετε και να το ευχαριστηθείτε. Στη συνέχεια, όπως είχα υποσχεθεί, θα κάνω μία σύντομη κριτική προσέγγιση στο συγκεκριμένο κείμενο, αναφέροντας τις σκέψεις που μου γέννησε όταν το πρωτοδιάβασα.

ΓΙΑ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Τελειώνοντας την ανάγνωση του κειμένου που δημοσίευσε ο έμπειρος μελετητής του Θερβάντες Δημήτρης Βλάχος στο περιοδικό "δίοδος" τον Ιούλιο του 2017, σκέφτηκα ότι θα μπορούσε κάλλιστα, ολόκληρο το κείμενο αυτό του Δημήτρη Βλάχου, να είναι ένα εξαιρετικό επινοημένο διήγημα. Αλλά και καθ' όλη τη διάρκεια της ανάγνωσής του, πριν καν ακόμη διαβάσω την άγνωστη επιστολή του Θερβάντες στην οποία αυτό αναφέρεται, αναρωτιόμουν αν πράγματι ο αφηγητής της ιστορίας αυτής είναι ο Δημήτρης Βλάχος, όπως διαφαίνεται, ή μήπως κάποιο άλλο πρόσωπο επινοημένο από αυτόν, δηλαδή ένας επινοημένος αφηγητής όπως σε κάθε κείμενο λογοτεχνικής γραφής.

Με λίγα λόγια, το κείμενο αυτό πετυχαίνει κάτι εκπληκτικό: παίζει ξεκάθαρα με την αλήθεια και την αληθοφάνεια στις οποίες αναφέρεται στην πρώτη κιόλας πρότασή του. Κι αναρωτιέται ο αναγνώστης: μήπως το πρόσωπο του δοκιμίου που φοράει, είναι τελικά προσωπείο; Μήπως πρόκειται, δηλαδή, για μία απλώς αληθοφανή -και άρα επινοημένη- ιστορία, με προσωπείο δοκιμίου; Μήπως τελικά και την επιστολή του Θερβάντες που αναφέρει το κείμενο την έχει επινοήσει και την έχει συγγράψει ο ίδιος ο συγγραφέας του υποτιθέμενου δοκιμίου; Μήπως είναι ο Δημήτρης Βλάχος, δηλαδή, ο συγγραφέας αυτής της επιστολής; Οφείλω να ομολογήσω, ότι μία τέτοια πιθανότητα τη βρίσκω εξόχως συναρπαστική. Κυρίως γιατί εμπεριέχει την έκλαμψη της έμπνευσης, όπως όλες οι σπουδαίες επινοημένες ιστορίες.

Στη διττή ανάγνωση του κειμένου αυτού, συντελεί οπωσδήποτε το ύφος του κειμένου σε αρκετά σημεία, όπως εκεί που γίνεται αναφορά στο Τολέδο, για παράδειγμα, όπου ο γραπτός λόγος φανερά ξεφεύγει από την αυστηρότητα του δοκιμιακού και γίνεται καθαρά λογοτεχνικός.

Βλέποντας, βέβαια, πάνω στη σελίδα του περιοδικού «δίοδος», όπου έχει δημοσιευτεί το κείμενο, τη λέξη "ΔΟΚΙΜΙΟ" να γράφεται ξεκάθαρα με παχιά κεφαλαία γράμματα, αποκλείω το ενδεχόμενο να είναι επινοημένη η ιστορία του. Θα μπορούσε, όμως, κι αυτό ακόμη να μην αποτελεί ασφαλή ένδειξη. Θα μπορούσε, μιλάω υποθετικά πάντα, να υπάρχει επίτηδες η αναφορά «ΔΟΚΙΜΙΟ» με σκοπό να επιτείνει την ψευδαίσθηση ότι το κείμενο είναι δοκιμιακό. 

Μόνο ο συγγραφέας του κειμένου Δημήτρης Βλάχος μπορεί να γνωρίζει τελικά τι πραγματικά ισχύει, αλλά αν έπρεπε να αποφασίσω θα έλεγα ότι πραγματικά μιλάει για μια δική του, αληθινή –και όχι επινοημένη– ιστορία, μια ιστορία που όντως έζησε ο συγγραφέας. Η οποία, όμως, είναι τόσο απίστευτη στον πυρήνα της, τόσο σπουδαία και συναρπαστική, τόσο μοναδική (η τυχαία ανακάλυψη μίας άγνωστης επιστολής του Θερβάντες σ’ ένα ταξίδι στο Τολέδο, και μάλιστα σε κάποιο καφέ - και όχι, ας πούμε, σε μία βιβλιοθήκη ενός ξεχασμένου μοναστηριού, που θα την έκανε λίγο περισσότερο αληθοφανή) που θυμίζει σενάριο ταινίας! Για τον λόγο αυτόν αφήνω ένα μικρό ενδεχόμενο να μην είναι τα πράγματα όπως ακριβώς μου φαίνονται. Παρ’ όλα αυτά θα εμμείνω στην πληθωρική άποψη του μυαλού μου ότι πρόκειται πραγματικά για δοκίμιο.

Φαντάζομαι πόσο μεγάλη πρέπει να ήταν η συγκίνηση του συγγραφέα όταν έζησε αυτή την αποκάλυψη! Γιατί στην πραγματικότητα πρόκειται περί αποκάλυψης και όχι «ανακάλυψης» που γράφω πιο πάνω. Μία άγνωστη επιστολή του κορυφαίου Θερβάντες, αυτής της «μεγαλοφυΐας των γραμμάτων» όπως σημειώνεται στην επιγραφή του αγάλματός του στο κάστρο της Ναυπάκτου, έχει κάτι το υπερβατικό. Κατά κάποιον τρόπο, αυτή η άγνωστη επιστολή του Θερβάντες φανερώθηκε στο Δημήτρη Βλάχο μ’ αυτόν τον απίστευτο τρόπο που μας περιγράφει, επειδή… η ίδια το θέλησε!

Όσον αφορά στο κείμενο της άγνωστης επιστολής του Θερβάντες, αυτό μού φάνηκε πιο πολύ «αληθοφανές» παρά «αληθές» - άλλωστε οι όποιες επιφυλάξεις διατύπωσα στην αρχή περί της γνησιότητας της ιστορίας του Δημήτρη Βλάχου, εκκινούν από αυτό ακριβώς το γεγονός, τη μη γνησιότητα της επιστολής αυτής. Προσωπικά δεν μπορώ να την αποδώσω στο Θερβάντες, όσο κι αν (προσπαθεί να) μοιάζει δική του. Έχει κάποια στοιχεία που με κάνουν να αμφιβάλλω για την πατρότητά της. Μου είναι πιο εύκολο να την αποδώσω σε κάποιον άλλον συγγραφέα, ιστορικό μάλλον ή φιλόλογο, που έχει μελετήσει πολύ τον Θερβάντες και την εποχή του, αλλά που -όπως μου φάνηκε- γράφει την επιστολή αυτή κάποια χρόνια μετά το θάνατο του μεγάλου λογοτέχνη. Ποιος μπορεί, όμως, να είναι απόλυτα σίγουρος για το τι είναι τελικά αληθές και τι απλώς αληθοφανές; Όλα μοιάζουν πιθανά.

Θα κλείσω γράφοντας ότι το κείμενο αυτό του Δημήτρη Βλάχου -ανεξάρτητα απ' το ποια ήταν η αρχική συγγραφική πρόθεση του συγγραφέα του και αν θα το ονομάσουμε τελικά δοκίμιο ή διήγημα-, αποτελεί ένα σπουδαίο υπόδειγμα δημιουργικής γραφής και πετυχαίνει κάτι το εξαιρετικό: εστιάζει ακριβώς εκεί που πρέπει! Στο παιχνίδισμα ανάμεσα στο αληθές και το αληθοφανές για το οποίο κάνει λόγο ο Αριστοτέλης και στο οποίο ο Θερβάντες –όπως πολύ εύστοχα παρατηρεί ο συγγραφέας- ήταν αρχιμάστορας. Ίσως μάλιστα η άγνωστη αυτή επιστολή που τόσο πολύ μοιάζει να φλερτάρει με την αληθοφάνεια, να είναι αληθινά του Θερβάντες γι’ αυτόν και μόνο το λόγο: επειδή δεν μοιάζει ότι είναι!

2 σχόλια:

  1. Δημήτρης Βλάχος19/10/17 19:51

    Συγχαρητήρια στον Γιάννη Μαμαλιόγκα για το παραδειγματικό αναγνωστικό του ήθος. Ανέδειξε τον μυστικό πυρήνα του κειμένου «Η τελευταία άγνωστη επιστολή του Θερβάντες», που δεν είναι άλλος από την τέχνη του να ξέρεις να ρωτάς το κείμενο. «Το ερωτάν είναι η ευλάβεια του σκέπτεσθαι» [Das fragen ist die Frömmigkeit des denkens] είχε πει ο Χάιντεγκερ, και ο Μαμαλιόγκας με την αναγνωστική πρόταση του κειμένου ενεργοποίησε αυτή τούτη τη διερώτηση πάνω στο ζήτημα της πλαστότητας και της γνησιότητας της επιστολής του Θερβάντες. Η ψηλάφηση της επιστολής με εύστοχα ερωτήματα δημιούργησε το δικό του κείμενο. Ένα κείμενο προσωπικό, ανοιχτό σε νέες ερμηνείες. Στην εποχή μας, εποχή της βιασύνης και της επιπόλαιης ανάγνωσης για χάρη του «like», ο Γιάννης Μαμαλιόγκας μας θυμίζει πώς πρέπει να διαβάζουμε. Και ο ίδιος ο Θερβάντες, μανιώδης αναγνώστης άλλωστε όπως και ο Δον Κιχότης του, θα χαμογελούσε ευχαριστημένος από την αναγνωστική πρόταση του Γιάννη. Κλείνοντας λοιπόν τον διάλογο των κειμένων μας, θα παραθέσω ένα απόσπασμα από παλαιότερη δημοσιευμένη εισήγησή μου για τη φιλαναγνωσία που μας δίνει την απάντηση του Νίτσε στο ερώτημα «τι σημαίνει καλή ανάγνωση» :

    Ολόκληρο το κείμενο της εισήγησής μου «Η τέχνη της ανάγνωσης» προσβάσιμο στο: http://www.dimitrisvlachos.gr/%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CE%AE.../
    Φωτογραφία του Δημήτριος Βλάχος.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ευχαριστώ θερμά τον Δημήτρη Βλάχο για τα τόσο τιμητικά λόγια του. Η ανάγνωση είναι μία μορφή αμφίδρομης επικοινωνίας, του αναγνώστη με το κείμενο. Κάτι σαν την προσευχή. Με την προσευχή μιλάμε στο Θεό και, όσο κι αν δεν μπορούμε να το καταλάβουμε κάποιες φορές, μας μιλάει κι αυτός, επικοινωνεί μαζί μας μ' έναν ξεχωριστό τρόπο. Έτσι και κάθε κείμενο έχει τον δικό του ξεχωριστό τρόπο να επικοινωνεί με τον αναγνώστη του. Μόνο που δεν είναι κάθε κείμενο το ίδιο χαρισματικό στην επικοινωνία. Άλλα κείμενα έχουν να σου πουν πολλά και θα έλεγα ότι κατά κάποιον τρόπο συνεχίζεις να τα διαβάζεις ακόμη κι όταν κλείσεις την τελευταία τους σελίδα. Άλλα πάλι, δεν προλαβαίνεις να κλείσεις τη σελίδα του τέλους τους, τα παρατάς νωρίς, γιατί δεν σου λένε τίποτα. Η αργή ανάγνωση στον κόσμο της ταχύτητας είναι σπουδαία υπόθεση, μία πράξη αντίστασης από μόνη της απέναντι στους φρενήρεις, εξοντωτικούς ρυθμούς των σύγχρονων αστικών κοινωνιών. Αλλά ήταν το κείμενό σου Δημήτρη αυτό που μ' έκανε να το διαβάσω αργά και προσεκτικά, όπως του άξιζε. Οι ερωτήσεις μου επίσης προέκυψαν αβίαστα, μου τις γέννησε το ίδιο. Και από την άποψη αυτή, εσύ ως συγγραφέας του, έχεις κάνει μία πραγματικά εκπληκτική δουλειά. Και πάλι σ' ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια.

      Διαγραφή

Αφήστε ένα σχόλιο για την ανάρτηση.

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...