Περί συγγραφικής επιτυχίας

Στη σημερινή δημοσίευσή μου στο ιστολόγιο δημιουργικής γραφής siggrafi, προσπαθώ να ψηλαφίσω την έννοια της συγγραφικής επιτυχίας και να αναφέρω κάποιες πτυχές της που πιστεύω ότι αφορούν όλους όσοι ασχολούμαστε με τη συγγραφή λογοτεχνικών κειμένων.

Τη λέξη "επιτυχία" όταν αναφερόμαστε στη λογοτεχνική συγγραφή, ή σε οποιαδήποτε άλλη τέχνη, καλό είναι να τη βάζουμε καταρχάς σε εισαγωγικά. Κι αυτό γιατί κρύβει έναν υποκειμενισμό μέσα της, έχει διαφορετικό νόημα για τον καθένα μας.

Για παράδειγμα, ένας αρχάριος συγγραφέας μπορεί να θεωρεί επιτυχία ότι το διήγημά του άρεσε στην κοπέλα του, μία επίδοξη ποιήτρια ότι η ποίησή της αρέσει στους φίλους της, και πέντε-έξι ακόμη νέοι συγγραφείς ότι οι γονείς τους θα φύγουν από τη ζωή έχοντας διαβάσει τη νουβέλα τους. Όλες αυτές είναι αναμφισβήτητα σημαντικές επιτυχίες, αλλά έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: η έκτασή τους είναι περιορισμένη, σε προσωπικό επίπεδο. Αυτό, αν και δεν μειώνει καθόλου τη σπουδαιότητά τους, αυξάνει σίγουρα τον υποκειμενισμό τους.

Ας μην κρυβόμαστε, όμως, πίσω από το δάχτυλό μας. Παρά τις υποκειμενικές επιτυχίες του καθένα μας, υπάρχουν σίγουρα και οι πιο αντικειμενικές, αυτές που έχουν μεγαλύτερη έκταση από τον στενό οικογενειακό ή φιλικό μας κύκλο. Επιτυχίες πέρα από κάθε αμφισβήτηση. Αν πω, για παράδειγμα, ότι ο Στίβεν Κινγκ είναι αποτυχημένος συγγραφέας θα με πιστέψει κανείς; Ή μήπως αν ισχυριστώ ότι η Αγκάθα Κρίστι ήταν πετυχημένη, δεν θα συμφωνήσουν όλοι; Ο Παπαδιαμάντης, ο Καζαντζάκης, ο Βιζυηνός, ο Ντόιλ, ο Κάρβερ, ο Κάφκα, ο Ντοστογιέφσκι, ο Θερβάντες, ο Βερν, ο Τολστόι, ο Τσέχωφ, ο Αμός Οζ, ο Μάριο Βάργκα Λιόσα, ο Αντρέα Καμιλέρι, ο Καζούο Ισιγκούρο ή ο Τζορτζ Σόντερς, αλλά και ο Ελύτης, ο Σεφέρης, ο Καβάφης, και τόσοι άλλοι Έλληνες και ξένοι συγγραφείς, δεν είναι πετυχημένοι;

Ίσως προβάλει εδώ κάποιος το επιχείρημα ότι κανείς από τους παραπάνω συγγραφείς δεν έγραφε "με σκοπό την επιτυχία". Αν υποθέσουμε ότι αληθεύει κάτι τέτοιο, παρ' όλο που προσωπικά διαφωνώ και εξηγώ στη συνέχεια για ποιον λόγο, θα πρέπει να θεωρήσουμε τότε αυτό το γεγονός ως ένα από τα μυστικά συστατικά της επιτυχίας: να μην γράφει κάποιος με σκοπό την επιτυχία! 

Μόνο που πρέπει να ξεδιαλύνουμε στο μυαλό μας τι εννοούμε εδώ με τη λέξη "επιτυχία". Αν ως επιτυχία εννοούμε την αναγνώριση, ναι, οι συγγραφείς αυτοί δεν έγραφαν για την αναγνώριση, δεν επιδίωκαν αυτού του είδους την επιτυχία απαραίτητα.  

Παρ' όλα αυτά, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός ότι σχεδόν όλοι από τους παραπάνω συγγραφείς έζησαν ή ζουν από τη συγγραφή. Άλλος περισσότερο και άλλος λιγότερο, όλοι τους πληρώνονταν ή πληρώνονται για να γράψουν, για όσα έγραψαν ή για όσα γράφουν. Έβγαζαν ή βγάζουν το ψωμί τους γράφοντας. Με λίγα λόγια, σχεδόν όλοι τους μπορούν να χαρακτηριστούν "συγγραφείς κατ' επάγγελμα", ή "επαγγελματίες συγγραφείς" αν προτιμάτε. Αυτό γνωρίζω ότι ίσως αφαιρεί λίγο από τον ρομαντισμό με τον οποίο περιβάλλουμε τον καθένα εξ αυτών μέσα στο μυαλό μας, αλλά (όσο και αν δυσκολεύεται κανείς να το παραδεχτεί) δεν είναι οι πετυχημένοι συγγραφείς όντα από άλλον πλανήτη. Στον ίδιο με το δικό μας ζούνε κι αυτοί, έχουν τις ίδιες ανάγκες και τις ίδιες επιθυμίες με όλους μας. Ναι, σίγουρα κάποιοι "πέθαναν στην ψάθα", αλλά ακόμη κι αυτοί πληρώνονταν για τα έργα τους. Μπορεί να ήταν κακοπληρωμένοι, αναμφισβήτητα, αλλά ήταν κακοπληρωμένοι επαγγελματίες. Καλύτερα ν' αφήσουμε τις "αγιοποιήσεις" στην άκρη, λοιπόν, και να προσπαθήσουμε να δούμε λίγο πιο ρεαλιστικά τα πράγματα, ώστε να ωφεληθούμε συγγραφικά.

Αυτός είναι και ο λόγος που διαφώνησα με την αρχική ένσταση περί της μη επιδίωξης της επιτυχίας από μέρους των αληθινά πετυχημένων συγγραφέων. Δεν μπορεί κάποιος που είναι επαγγελματίας συγγραφέας να μην επιδιώκει την επιτυχία, απλώς επιδιώκει μία επιτυχία διαφορετική από αυτή που έρχεται στο μυαλό των περισσότερων όταν ακούμε αυτή τη λέξη, διαφορετική δηλαδή από τον πλουτισμό ή την αναγνώριση. Ο επαγγελματίας συγγραφέας δεν είναι δυνατόν να σταματήσει να επιδιώκει την όσο το δυνατόν πιο σωστή και πετυχημένη χρήση της γλώσσας και των τεχνικών της δημιουργικής γραφής ώστε παραδίδει στο αναγνωστικό του κοινό όλο και πιο καλογραμμένα και επιτυχημένα κείμενα. Κείμενα χωρίς σολοικισμούς ή βαρβαρισμούς, με μέτρο στη χρήση των καλολογικών στοιχείων, με χαρακτηριστικό ύφος, με εύστοχες περιγραφές και έξυπνους διαλόγους, με ωραίες ιστορίες. Δεν μπορεί να σταματήσει να επιθυμεί να γίνεται κάθε μέρα και καλύτερος στην Τέχνη της Συγγραφής. Αυτή την επιτυχία είναι που επιθυμεί πρωτίστως. Αυτή είναι άλλωστε και η πραγματική επιτυχία, όχι η οικονομική ή όποια άλλη προκύψει εκ της τεχνικής αρτιότητας των κειμένων. Το να επιδιώκει, λοιπόν, ένας συγγραφέας την επιτυχία, καθόλου δεν σημαίνει ότι παύει αυτομάτως να γράφει από αγάπη για τη συγγραφή, ή ότι αρχίζει να γράφει για τα λεφτά. Οι περιπτώσεις όλων των προαναφερόμενων συγγραφέων,και πολλών ακόμη που δεν αναφέρθηκαν, το αποδεικνύουν περίτρανα.

Μπορεί επομένως να συνδυάζονται κάλλιστα η αγάπη για τη συγγραφή και η επιτυχία σε όλες τις μορφές της. Αν θέλετε, να το πω κι αλλιώς: μπορεί κάποιος να γράφει από αγάπη για την ευγενική Τέχνη της Συγγραφής, αλλά να είναι και πετυχημένος συγγραφέας. Μπορεί να είναι κάποιος επαγγελματίας συγγραφέας, να ζει δηλαδή αποκλειστικά από τη συγγραφή, και να γράφει επειδή αγαπάει να το κάνει - το ένα δεν αποκλείει το άλλο. Για όποιον έχει καταφέρει κάτι τέτοιο ισχύει η γνωστή φράση "έκανε το χόμπι του επάγγελμα", όπου ως χόμπι εννοούμε  στην προκειμένη περίπτωση την ερασιτεχνική απασχόληση με τη συγγραφή. Κατάφερε να ασχοληθεί επαγγελματικά με τον "έρωτά" του, την τέχνη της συγγραφής, κι από ερασιτέχνης συγγραφέας έγινε επαγγελματίας. 

Για να είμαστε ρεαλιστές, βέβαια, δεν μπορούμε να μην παραδεχτούμε ότι στην εποχή μας η επιτυχία ενός καλλιτέχνη υπολογίζεται, περισσότερο ίσως από κάθε άλλη εποχή, με οικονομικά (ή εμπορικά) κριτήρια. Κι αυτό ισχύει φυσικά και για τη συγγραφική πραγματικότητα όπου, με ελάχιστες εξαιρέσεις, η επιτυχία ενός συγγραφέα συνήθως συνδέεται με τα οικονομικά κέρδη που αποφέρουν τα βιβλία του στον εκδότη και στον ίδιο. Είναι ο τρόπος μέτρησης της επιτυχίας στην λεγόμενη "pop κουλτούρα". Ένας πετυχημένος συγγραφέας γίνεται "pop idol" και εξαργυρώνει την εξαιρετική δημοφιλία του με πακτωλούς χρημάτων - εκατομμύρια δολαρίων, αγγλικών λιρών, ή ευρώ. Μη βιαστείτε να κατακρίνετε αυτού του είδους την επιτυχία. Δεν είναι κακό να είναι κανείς δημοφιλής και οικονομικά πετυχημένος συγγραφέας, ούτε αυτό αποκλείει το να είναι επίσης και ποιοτικός -δηλαδή να έχουν όλες εκείνες τις συγγραφικές αρετές τα κείμενά του που είναι απαραίτητες για να χαρακτηριστούν διαχρονικά.

Αν γράφαμε στην αγγλική γλώσσα και ζούσαμε στην Αμερική ή την Αγγλία, θα είχε ίσως κάποιο νόημα να αναφερθούμε εκτενέστερα στην οικονομική πτυχή της επιτυχίας. Αλλά για όλους εμάς που γράφουμε στην ελληνική γλώσσα και ζούμε στην Ελλάδα ή στην Κύπρο, είναι τουλάχιστον υπερφίαλο να αναφερθούμε περαιτέρω. Οι Έλληνες ή Κύπριοι "επαγγελματίες συγγραφείς" είναι τόσο λίγοι στον ελλαδικό χώρο, που δεν νομίζω ότι έχει κανένα νόημα. Θα πω μόνο ένα "μπράβο" σε όλους εκείνους τους συγγραφείς που τα καταφέρνουν, μέσα στις μέρες της οικονομικής κρίσης που διανύουμε, και ζουν από τη συγγραφή γράφοντας στα Ελληνικά. Μακάρι να συνεχίσουν έτσι και καλύτερα. Και ας ευχηθούμε να γίνουν πολύ περισσότεροι απ' όσοι είναι σήμερα. 

Ίσως τελικά η επιτυχία έρχεται χωρίς να την επιδιώκεις, έρχεται εκεί που δεν την περιμένεις, από μόνη της, προκύπτει αβίαστα - μα όχι ανέλπιστα. Όταν αγαπάς αυτό που κάνεις, όταν γράφεις για τη χαρά της συγγραφής, όταν παιδεύεις τη γλώσσα και παιδεύεσαι μαζί της, όταν την πονάς και δεν σταματάς τις επίπονες "διά βίου" προσπάθειες να την κατακτήσεις, όταν γράφεις επειδή έτσι αγαπάς, ή επειδή αλλιώς δεν μπορείς. Έρχεται. Πάντα συνέβαινε και πάντα θα συμβαίνει.